Ciekawostki o Tybecie

W zeszłym tygodniu pisałam o języku tybetańskim i w tym tygodniu, żeby uzupełnić wiadomości, przedstawię wam kilka ciekawostek o Tybecie.

Do 1949 roku było to niepodległe państwo, które jednak zostało anektowane, czyli przyłączone siłą, do Chin.

Początkowo, Tybet składał się z trzech prowincji: Amdo, Kham, U-Tsang, a jego powierzchnia wynosiła ok. 2,5 mln km². Na jego terenie mieszka 6 mln Tybetańczyków i około 7,5 mln Chińczyków.

Płaskowyż Tybetu położony jest na średniej wysokości około 4000-5000 m. n. p. m., dzięki czemu nazywany jest Dachem Świata. Od południa Tybet ograniczany jest przez Himalaje, Karakorum i masyw Pamiru, natomiast od północy przez Kunlun, Ałtyn-tag oraz Nanszan. Na jego terenie bierze swój początek kilka największych rzek świata: Jangcy, Brahmaputra, Indus, Mekong oraz mniejszych – Saluin, Satledź, Kali Gandaki, Trisuli, Manas, Subansuri.

Stolicą Tybetu jest Lhasa. Przywódcą politycznym jest Dalejlama, który obecnie, z powodu trudnej sytuacji politycznej, znajduje się na emigracji w Indiach.
Ludność zamieszkująca na terenie Tybetu posługuje się językiem tybetańskim, w większości wyznaje buddyzm.

Życie w Tybecie nie należy do łatwych. Oprócz trudnej sytuacji politycznej spowodowanej prześladowaniem ze strony chińskich władz, trudności sprawia również surowy klimat panujący na Płaskowyżu. Stosunkowo niska temperatura, a także mała ilość opadów, powodują, że uprawa roślin na większą skalę nie jest możliwa. Poza głębszymi dolinami na wschodzie Tybetu, gdzie rośnie bujna roślinność i cieplejszymi obszarami, na których rosną tak cenne tu drzewa, krajobraz jest nagi, pozbawiony drzew, nieustannie smagany lodowatym wiatrem. Trudne warunki klimatyczne sprawiły, że Tybetańczycy zajmują się głównie uprawą i hodowlą owiec i jaków.

Podstawowym pożywieniem Tybetańczyków jest prażona mąka jęczmienna (campa), masło, ser oraz mięso jaka i owcy. Na terenach Tybetu znajdują się liczne bogactwa naturalne, złoża boraksu, uranu, żelaza, złota, gazu ziemnego i odkryte niedawno złoża ropy. Niestety bogactwa te mogą negatywnie wpłynąć na odzyskanie przez to państwo niepodległości, gdyż Chiny, które same nie posiadają bogatych złóż, nie będą chciały pozbyć się terenów w nie bogatych. W Tybecie, znajdującym się pod rządami Chin panuje komunizm.

Zgodnie z tybetańskim światopoglądem władzę w państwie sprawuje Dalajlama. Obecnie jest nim Dżamphel Ngałang Lobsang Jesie Tenzin Giaco – XIV Dalajlama Tybetu. Co ciekawe został nim już w wieku 5 lat. Odegrał on olbrzymią rolę w dziejach Tybetu, kształtując jednocześnie tożsamość religijną i społeczną mieszkańców tego kraju. Obecnie jego rząd sprawuje władzę w Indiach, a sam Dalajlama zajmuje się jeszcze wygłaszaniem wykładów i pisaniem książek. Tenzin Giaco stanowczo sprzeciwia się stosowaniu przemocy w walce o wolność i godność swojego narodu. Między innymi za tę postawę w 1989 roku został uhonorowany pokojową Nagrodą Nobla.

Dalajlama jest przedstawicielem szkoły gelug, zaliczanej do czołowych placówek buddyzmu tybetańskiego. Uznawany jest również za żywego Buddę oraz zwierzchnika lamaizmu. Wyznawcy tej religii właśnie w osobie Dalajlamy odnajdują symbol nieustannego współczucia. To z kolei przekazywane jest na następne pokolenia. Dalajlama jako znawca nauk tantrycznych zajmuje się między innymi nauczaniem i przekazywaniem swojej bogatej wiedzy swoim wyznawcom.

Tenzin Giaco sukcesywnie realizuje swoją misję wyzwolenia Tybetu spod okupacji chińskiej. W dużej mierze przyczyniają się do tego jego podróże po świecie oraz uczestnictwo w wielu spotkaniach z głowami najważniejszych państw. To właśnie na nich przedstawiana jest trudna sytuacja Tybetu.

Źródło: pl.wikipedia.org; www.wolnytybet.info

Ciekawostki o języku tybetańskim

Język tybetański to język z gałęzi tybeto-birmańskiej rodziny języków sino-tybetańskich. Jest językiem ojczystym Tybetańczyków. Używany w Tybecie, Syczuanie, Qinghai (regiony w granicach obecnej Chińskiej Republiki Ludowej) oraz w Bhutanie, Indiach, Nepalu, a także w diasporze Tybetańczyków rozproszonych m.in. w Norwegii, Szwajcarii, Republice Chińskiej i USA. Posługuje się nim ok. 6,5 mln ludzi.

Wyróżnia się 9 grup dialektów, czasami wzajemnie niezrozumiałych. Z tego względu niektórzy językoznawcy traktują język tybetański jako tzw. makrojęzyk, na który składa się ponad 50 spokrewnionych języków. Klasyczny język tybetański oraz współczesny język literacki powstały w oparciu o centralne dialekty Lhasy; najstarsze zabytki piśmiennictwa w tym języku pochodzą z VII wieku.

Pisany język tybetański w znacznym stopniu różni się od języka mówionego, jest on w swej postaci klasycznej, językiem technicznym, w dużej mierze sztucznym, adaptacją języka mówionego w VII w. n.e. do potrzeb przekładu sanskryckiego kanonu buddyjskiego.

Alfabet tybetański, który według rodzimej tradycji tybetańskiej został ułożony w 632 roku n.e. przez Thonmiego Sambhotę, należy do grupy pism indyjskich i prawdopodobnie został stworzony w oparciu o pismo indyjskie epoki Guptów.

Tybetański alfabet zwany od pierwszych liter KaKhaGaNga i składa się z 30 liter.

Tybetański język pisany dzieli się na dwie główne kategorie Uchen i Ume.

Uchen
Charakterystyczną cechą pisma Uchen jest “linia nagłówkowa” powyżej każdej litery, podobnie jak w sanskrycie Devanagari, dlatego Uchen jest często mylone z sanskrytem. Jest to najbardziej formalny styl, a jego kanciaste litery są łatwe do wyrzeźbienia w blokach drewnianych płyt drukarskich, jakich tradycyjnie używa się w Tybecie.

Ume
Tybetańska kursywa używana w korespondencji oraz życiu codziennym. Najbardziej dystynktywną cechą odróżniającą od pisma Uchen jest brak linii nagłówkowej.

Osobnym stylem pisma jest tzw. pionowy styl Phags-pa – po Tybetańsku zwany horyig – czyli mongolskie litery. Zwany był także stylem „pieczętnym” ponieważ wykorzystywano go do tworzenia osobistych pieczęci.

Jako ciekawostkę można tu jeszcze dodać że rekord świata za najdłuższy zwój kaligraficzny należy do Dziamjanga Dordże Chakrishara, który stworzył zwój długości 163,2 m, zawierający 65000 tybetańskich znaków. Zawiera on modlitwy za XIV Dalajlamę ułożone przez 32 mnichów.

Źródło: pl.wikipedia.org; wyprawydoazji.pl

Dialekty w Polsce

W związku z tym, że w zeszłym tygodniu mieliśmy u nas w biurze zapytanie o tłumaczenie na język kaszubski (!), w tym tygodniu przedstawię wam kilka ciekawostek o różnych dialektach w Polsce. Niektóre ciekawostki mam nadzieję, zaskoczą was, tak jak i mnie zaskoczyły.

Dialekt – jest to język właściwy ludności jakiegoś regionu, podrzędny w stosunku do języka narodowego, wyróżnia się swoistymi cechami fonetycznymi, leksykalnymi, morfologicznymi i składniowymi. Dialekt jest zespołem gwar, które posiadają wspólne cechy.

W języku polskim wyróżnia się pięć dialektów:

1. mazowiecki
2. małopolski
3. wielkopolski
4. śląski
5. kaszubski

Czym głównie charakteryzują się poszczególne dialekty i co je od siebie odróżnia?
Przede wszystkim zwraca się uwagę się na mazurzenie. Mazurzenie jest to wymowa „sz”, „ż”, „cz” i „dż” jak „s”, „z”, „c”, „dz”. Zjawisko to występuje w dialekcie mazowieckim, małopolskim i na północnym Śląsku. I tak na przykład zamiast „czapka”, ludzie posługujący się tymi dialektami powiedzą „capka”, zamiast „pszczoła” -> „pscoła”, „dżdżownica” -> „dzdzownica”.

Charakterystyczne jest również mieszanie na Mazowszu „i” oraz „y”, np. zamiast „syn” -> „sin”, „chyba” -> „chiba”, „lody” -> „lodi”, „dym” -> „dim”.

W Małopolsce natomiast występuje silne zwężenie samogłosek, tam można usłyszeć: „sikiera”, „pińondze”, „pudłoga”, „dutykać”, „puwiedzieć” (siekiera, pieniądze, podłoga, dotykać, powiedzieć).

1/ dialekt mazowiecki – bardzo odrębny od języka ogólnego, innowacyjny nie tylko pośród dialektów języka polskiego, ale również i języków słowiańskich, wraz ze wzrostem politycznego znaczenia Mazowsza w kraju zaczął wpływać na język ogólny, jednak w dość niewielkim stopniu, głównie w słowotwórstwie, kształtując raczej język potoczny, charakteryzuje się mazurzeniem, sporadycznym szadzeniem (Suwalszczyzna) i jabłonkowaniem (Warmia), całkowitym odnosowieniem samogłosek nosowych ą i ę o różnych barwach (głównie o(N) i a(N))

2/ dialekt małopolski – dialekt który odegrał kluczową rolę w kształtowaniu się polszczyzny literackiej, charakteryzuje się mazurzeniem, częściowo odnosowionymi (rozłożonymi) samogłoskami nosowymi ą i ę, jednak o ogólnopolskiej barwie (oN i eN)

3/ dialekt wielkopolski – podstawa języka literackiego, nie występuje w nim mazurzenie (poza gwarą Mazurów wieleńskich), występują w nim prawidłowe samogłoski nosowe ą i ę, jednakże o innej barwie (odpowiednio u nosowe i y nosowe)

• dialekt chełmińsko-kociewsko-warmiński – wyodrębniany przez Stanisława Urbańczyka subdialekt, podkreślający związek gwar Ziemi chełmińskiej, Kociewia i Warmii, w większości opracowań nieuwzględniany

4/ dialekt śląski – archaiczny dialekt pod względem słownictwa, słowotwórstwa i składni, po części mazurzący, sporadycznie pojawia się również jabłonkowanie, samogłoski nosowe ą i ę w różnych stopniach nosowości o barwie ó i a/y (zależnie od pozycji i regionu), widoczne wpływy języka czeskiego, języków łużyckich i języka niemieckiego

5/ dialekt kaszubski (uznawany często za osobny język) – najbardziej odrębny i archaiczny wśród polskich dialektów, występuje w nim kaszubienie, unikalna samogłoska szwa, nieodnosowione samogłoski nosowe ą i ę realizowane jako u nosowe i a nosowe, posiada część cech znanych językowi połabskiemu a nieobecnych w języku polskim, widoczne są również wpływy języka dolnoniemieckiego
   
Oprócz tego na zachodzie i północnym wschodzie kraju występują tzw. nowe dialekty mieszane. Powstały one stosunkowo niedawno w wyniku przemieszczania się ludności i wpływu innych języków. Nie należą więc do głównych dialektów naszego języka.

Dialekty używane poza obecnymi granicami Polski, na Kresach Wschodnich, kolektywnie nazywane polszczyzną kresową:

•  dialekt północnokresowy – dialekt, który występuje na Litwie i Białorusi, wyodrębnił się z dialektu mazowieckiego, widoczne są w nim wpływy języka białoruskiego i nieliczne litewskiego
• dialekt południowokresowy – dialekt obecny na Ukrainie, wyodrębnił się z dialektu małopolskiego, charakteryzuje się wpływami języka ukraińskiego

Źródło: www.interklasa.pl; pl.wikipedia.org

Odkrywanie ciekawostek o różnych zakątkach świata

Nawiązując do aktualnej sytuacji uchodźców z Syrii w Europie, chciałabym w tym tygodniu przedstawić wam kilka ciekawostek o Syrii. Oczywiście będę pisać o Syrii, jakim była krajem przed wojną domową, która rozpoczęła się w 2011 r. Syria to kraj, którego bogata historia jest wspaniałym dziedzictwem dla całej ludzkości. Poznajmy razem historię kraju, który był starożytnym imperium.

Syria to kraj, którego historia jest wspaniałym dziedzictwem dla całej ludzkości.

1. Oficjalna nazwa Syrii to Syryjska Republika Arabska (arab. الجمهورية العربية السورية, transk. Al-Dżumhurijja al-Arabijja as-Surijja).

2. Graniczy z Turcją (822 km), Irakiem (605 km), Jordanią (375 km), Libanem (375 km) i Izraelem (76 km). Długość wybrzeża wynosi 193 km. Najwyższym punktem jest Hermon (2814 m n.p.m.). Konstytucja pochodzi z 13 marca 1973 roku.

3. Językiem urzędowym w Syrii jest arabski. Poza nim bardzo popularne są tam takie języki jak: kurdyjski, ormiański, aramejski, czerkieski oraz francuski.

4. Większość osób w Syrii to sunniccy muzułmanie. Są tam również duże skupiska szyitów, alawitów i innych muzułmańskich ugrupowań. Mniejszość stanowią natomiast chrześcijanie.

5. Główne grupy etniczne w Syrii to Arabowie, Kurdowie, Ormianie, Asyryjczycy i Palestyńczycy.

6. Waluta w Syrii to funt syryjski.

7. Stolicą Syrii jest Damaszek. Jest to jedno z najstarszych miast na świecie.

8. Syria uzyskała niepodległość od Francji. Miało to miejsce w 17 kwietnia 1946 roku.

9. W przeszłości Damaszek był główną siedzibą Imperium Mameluków.

10. Starożytne miasto Ebla to jedno z najważniejszych miast w starożytnej Syrii. Jest ono ulokowane około 70 km na południowy zachód od Aleppo. Według archeologów zostało założone w pierwszej połowie III tysiąclecia p.n.e. Ostatnie stanowisko archeologiczne nazywało się Tall Mardich.

11. W starożytnym mieście Ugarit odnaleziono pismo alfabetyczne, które  wykorzystywało 30 znaków. Obecni naukowcy są zgodni, że tamtejsze pismo alfabetyczne pismo nie było zapożyczone z dotychczasowych odmian pisma sylabicznego, a oryginalnym wynalazkiem stworzonym przez mieszkańców Ugarit. To prawdopodobnie najstarsze pismo na świecie.

12. Ciekawostką jest fakt, że w Syrii korzysta się jeszcze z dróg, które zostało stworzone ponad cztery tysiące lat temu. Przykładowo trasa pomiędzy Aleppo (Syria) i Ninevah (Irak).

13. Palmyra jest jednym z najważniejszych kompleksów wykopalisk we współczesnym świecie ( szacuje się, że obecny poziom wykopalisk zajmuje ok. 50 ha). Archeologom udało się już odnaleźć starożytne ruiny budowli, które łączyły hellenistyczną tradycję z aramejską. Udało się przykładowo odnaleźć również pozostałości po tzw. Obozu Dioklecjana.
Niestety w maju 2015 roku Palmyra została zajęta przez terrorystów z tzw. Państwa Islamskiego, którzy rozpoczęli stopniowe niszczenie stanowisk archeologicznych i starożytnych zabytków

14. Lattakia port w Syrii istnieje już od 400 roku p.n.e.

15. Obecna Syria zajmuje część obszaru, który kiedyś nazywany był żyznym półksiężyca.

16. To właśnie w drodze do Damaszku św. Paweł otrzymał wizję po której przeszedł z judaizmu na chrześcijaństwo.

17. Syria pozostawała pod rządami Turków od 1516 roku aż do I wojny światowej.

18. Najdłuższa rzeka w Syrii to Eufrat.

19. Najwyższy szczyt to z kolei Hermon. Jego wysokość to 2 814 m n.p.m.

20. Od roku 1963 w Syrii rządzi Partia Baas, w latach 1970-200 głową państwa była Hafiz al-Asada a od 2000 jego syn Baszszar Hafiz al-Asad. Wojna domowa w Syrii trwa od 2011 między siłami wiernymi prezydentowi Baszszarowi al-Asadowi, zbrojną opozycją a ISIS-em.

Źródła: pl.wikipedia.org; www.infoplease.com; www.bbc.com/news